Komunikadu Imprensa - FRETILIN tatoli medidas atu defende ita nian soberania kona ba mina rai

Vota ba FRETILIN!
Eleisaun Parlamentár 2007

"Defende independensia Timor-Leste nian"

Komunikadu de Imprensa
20 Junu 2007

FRETILIN tatoli medidas atu defende ita nian soberania kona ba mina rai

Sekretariu Geral partidu maioritariu FRETILIN nian, Dr. Mari Alkatiri,
dehan katak FRETILIN komprometi a'an atu halau nafatin medidas
hotu-hotu atu garante katak povu Timor-Leste nian bele simu benifisiu
tomak hosi sira nian mina rai no gás. Kompromissu ne nudar
kontinuasaun husi komitmentu Fretilin desde 1975 hodi luta ba ukun
rasik an.

Alkatiri dehan ohin nia hakarak fo explorasaun no desenvolvimentu
minarai nian, iha Timor-Leste nia rai maran, ba kompanhia nasional
minarai Timor-Leste nian atu halo rasik, hametin prinsípius lei fundu
minarai, no assegura katak gás hosi Greater Sunrise mai ba Timor-Leste
nia rai maran.

"FRETILIN iha governu no parlamentu se halo nafatin buat hotu-hotu
tuir konstituisaun atu tau matan ba ita nia rain nia riku soin
natureza nian atu fo benifisius bei'beik no bot liu ba ita nia rain no
ita nia povu, dehan Lu Olo.

Alkatiri dehan nia governu uluk nunka simu hanoin hanesa líder balun
dehan ikus liu katak kadoras hosi kampu Greater Sunrise neebe ikus mai
diskuti ho kompañia minarai sira, atu mai Timor-Leste ka ba Australia,
nee konforme resultadu estudu Banku Mundial neebe nia husu ba sira
halo.

Alkatiri dehan: "Ami nunka simu hanoin ida nee. Se mak ukun
Timor-Leste? Ita mak ukun. Se mak kaer soberania rai ida nee nian?
Ita nia povu mak kaer. Ita defendi interese se nian ? Ita nia povu
nia interesse. Tamba nee ita mak desidi."

"Hau dehan uluk kedas katak kadoras no planta LNG tenke mai
Timor-Leste nia rai maran. Banku Mundial bele fo asistensia teknika no
osan ba halo estudus, maibe, Timor-Leste, nudar rai soberanu mak halo
desisaun kona ba ita nia rain nia rikusoin husi Greater Sunrise. Hau
sei tau nafatin ita nia interesse nasional liu ema rai seluk ninia
interesse - tamba buat sira nee mak ita funu kleur no makas. Hodi
hahalok hanesa nee deit mak ira bele hetan buat neebe diak liu ba ita
nia povu."

Iha loron 30 Maiu 2007 imprensa Austrália nian fo sai notisia diak
tebe-tebes ba Timor-Leste bainhira Ministru Rekursus Naturais
Austrália nian dehan katak kampu Greater Sunrise sei lao ba oin, maibe
Darwin lakon ona direitu nudar fatin ida neebe bele halau prosesamentu
ba gás hosi kampu ida nee. Nia dehan mos katak kompañia sira neebe
halau explorasaun ba kampu nee konkorda ona atu diskuti ho governu
RDTL proposta lori kadoras no planta LNG mai Timor-Leste. Tuir
imprensa nia dehan: "Bainhira sira satisfaz ho rezultadu hosi
diskusaun hirak nee kona ba atu lori gás nee porsessa iha neebe,
entaun ita bele hare projectu lao ba oin........Maibe Austrália lakon
ona sira nia fatin.......Proponentes Sunrise nian sei atu halo
koperasaun ho Timor-Leste sira nia ezijensia."

"Ida nee rezultadu neebe mai directamente hosi primeiru governu
konstitusional neebe hau lidera. Hau nian Governu sempre defende
makas direitu povu Timor-Leste nian atu hetan kadoras no planta LNG
nee, no ita hare duni katak esforsu nee bele iha resultadu tuir ita
nia hakarak. Maibe partidu balun, no líder balun la dun fiar katak
ita bele hetan resultado ida nee. Bainhira governu presiza sira nia
apoiu atu hasoru governu Austrália no kompañia sira atu dada kadoras
no planta LNG mai Timor-Leste, sira kritika deit governu Timor-Leste
nian hahalok. Sira la hare ba oinsa sira bele apoiu governu neebe
hakas a'an makas hasoru governu Austrália tamba ba dalan neebe Governu
buka mak diak liu ba ita nian povu no ita nia rain nia futuru. Agora
Povu bele hare ho matan rasik, se mak to'o ohin loron unkun liliu ba
benifisiu Povu no nasaun Timor-Leste nian," dehan Alaktiri.

Alkatiri dehan mos katak governu FRETILIN aban bairua sei fó
explorasaun no dezenvolvimentu minarai no gáz iha ita nia rai maran
tenke rai hela ba ita nian kompañia nasional minarai nian.

"Ministru Rekursus Naturais, Minerais no Politika Energétika governu
FRETILIN ohin loron nian, José Teixeira halau hela governu nia
proposta lei ba harii kompañia minarai nian, ne'ebé ható ona ba
konsulta públika iha fulan tolu liu ona nia laran. Governu simu ona
hanoin barak hosi sosiedade sivil no hau konkorda ho buat barak mak
sira tatoli mai. Hau hanoin ita bele aproveita sira nia hanoin atu
halo lei nee diak liu tan. Harii kompanhia nasional assuntu importante
liu ba futuru sektor privadu iha ita nia rain. Loke kompañia minarai
oportunidade diak ba investidores Timor oan sira hosi sektor
privadu atu tama ba laran.

"Nee dalan ida neebe ita bele hametin kontrole ba ita nia rekursus ba
servi ita nia povu. Dalan seluk fali mak ita rasik mak kontrola
prosesamentu no uza rekursus sira nee ba hari industria seluk atu
nune bele kria servisu foun ba povu."

Alkatiri dehan katak, iha Parlamentu Nasional FRETILIN sei hatama ba
Konstituisaun RDTL asuntus nebe lei fundu minarai nian tatoli ona
hanesan garantias oi'oin no medidas transparensia, atu nune ita bele
defende ita nian rikusoin ba gerasoens aban bairua nian.

Deputadus maioria FRETILIN nian, iha Parlamentu Nasional no Governu
FRETILIN nian halo buat hotu-hotu atu hametin ita nia rain nia
rikusoin, liliu mina rai, atu nune ita nia povu Timor-Leste mak
kontrola rasik.

"Iha tinan 2005 Parlamentu Nasional tomak aprova ita nia Lei
Explorasaun Mina Rai nian no Lei Fundu Mina Rai nian, la iha
partidu ke vota hassoru leis sira nee iha Parlaemntu Nasional. Molok
aprova leis sira nee, halo uluk konsulta ba publiku iha fatin bar'
barak iha Timor-Leste no ema barak mak partisipa iha prosesu ida nee.
Ida ne'e hatudu katak ema barak mak simu ho laran tomak leis sira
ne'e. FRETILIN promete katak sira sei tau matan makas ba hametin
nafatin konsensu mai husi povu ba leis sira nee," Alkatiri hatutan.

"Internasionais barak gaba Timor-Leste nia Lei Explorasaun Mina Rai
hanesan lei modernu, transparente, no progressivu liu iha mundu, ida
ne'ebe 'hametin padraun internasional diak liu'. Ita tenke defendi ida
nee makas liu.

"Leis sira nee fo direitu ba ita rain nain mak kaer rasik kontrole ba
ita nia mina rai tuir ita nia interese nasional no loke dalan ba ita
bele harii moos ita nia Kompanhia Nasional Mina Rai nian (neebe bele
Estadu mak nain mesak ka Estadu bele mos halo sosiedade ho Timor oan
seluk) . Tuir lei nee, ita Timor oan rasik iha direitu ba halao
explorasaun no prosesamentu mina rai nian.

"Hau rasik mak kaer prosesu ba halo leis sira nee no konkursu
internasional ba explora ita nia mina rai iha tasi laran. Governu mos
hato informasaun beibeik ba Parlamentu no sosiedade sivil. Governu
Timor-Leste fo kontratu ba kompanhia internasional balun liu husi
konkursu internasional ida ke transparente fatin explorasaun balun iha
Tasi Timor."

Hakarak hatene ta'an informasaun, bele dere arame ba:

Jose Teixeira (+670) 728 7080
www.timortruth.com, www.fretilin-rdtl.blogspot.com