"Defendendo a Independencia de Timor-Leste"

"Defendendo a Independencia de Timor-Leste"

segunda-feira, 23 de junho de 2008

Komunikadu Imprensa: Timor-Leste nia lei foun kona ba mina rai loke odomatan ba korupsaun

FRENTE REVOLUCIONARIA DO TIMOR-LESTE INDEPENDENTE
FRETLIN
Komunikadu Imprensa
23 Junu 2008

Timor-Leste nia lei foun kona ba mina rai loke odomatan ba korupsaun


Lei foun kona ba mina rai Timor-Leste nian halo lalais liu no halo subar hosi públiku (sekretu) no ida ne'e sei loke odomatan ba korupsaun no jestaun a'at ba rendimentu gaz no mina rai nian, FRETILIN hatete ohin.

" Importante ba ita nia nasaun nia futuru halo konsulta públika makas liu ta'an no ható lei ne'e ba Parlamentu atu diskute didiak , dehan José Teixeira, eis- Ministru Rekursus Naturais , Minerais no Politika Enerjétika nian.

Maioria Aliansa Parlamentar governu defaktu Xanana Gusmão nian ( koñesidu nudar AMP) aprova dekretu-lei kona ba Autoridade Nasional Mina Rai nian iha 18 Juñu 08.

Autoridade Nasional Minarai (ANM) mak sei halao ba oin knaar Autoridade Dezignada ba Tasi Timor nian atu tau matan ba Área Dezenvolvimentu Konjuntu Minarai nian ba Timor-Leste no Australia. ANM mak sei simu responsabilidade ba regula esplorasaun hotu-hotu iha Timor-Leste kona ba minarai, produsaun, prosesamentu no knaar fan nian, iha tasi no iha rai laran.

" Konsellu Ministrus la devia pasa deit lei ne'e ho deit Governu ninia dekretu , maibé, devia haruka ba Parlamentu diskute no aprova" , Teixeira hatete.

"Sira fo deit loron lima ba públiku halo komentariu kona ba lei ninia esbosu, ne'e hanesan goza fali ho konsulta públika ", nia hatete.

Nia mo'os hatete katak esbosu ne'e viola prinsípius bázikus Konstituisaun RDTL nian no mo'os lei mina rai nian no hamenus kontrole Parlamentu nian ba sektor minarai no despezas fundu minarai nian.

" Hori uluk bainhira FRETILIN sei kaer governasaun, molok ami aprova lei kona ba sektor minarai, ami halo konsulta públika barak no lori tempu naruk ba simu no analiza buat ne'ebé públiku ható ba ami. Ba ami, importante tebes katak parte interesada hotu-hotu, liu-liu ita nia povu no sosiedade sivil atu kompreende didiak no ható sira nia hanoin ba lei ne'ebé ami hakarak aprova".

Fundu Minarai Timor-Leste nian ne'ebé Governu FRETILIN harii, iha ona besik dólar amerikanu bilian tolu iha poupansa, no hetan terseiru lugar núdar avaliasaun ne'ebé "Paterson Institute for International Economics" halo ba fundu oi'oin estadu nian kona ba transparénsia,; kona ba kritériu ida ne'e Timor-Lsete tuir kedas Noruega no Nova Zelândia.

" Minarai importante tebes ba ita nia nasaun nia futuru. Maibé, minarai mo'os hamosu ona problema korupsaun no halo a'at ba ambiente ne'ebé loke dalan ba konfliktu sosial no polítiku , iha rai barak", Teixeira hatete.

" Dalan diak ba ita hase'es a'an hosi konflitu iha Timor-Leste maka Konsulta públika diak ida hodi hetan hotu-hotu nia kontribuisaun no konsensu".

" Ita haré duni katak parte hotu, nasional no internasional sira, laran taridu no preokupa tamba governu halo lei ne'e sub'subar deit no ansi demais".

"Parlamentu ninia Komisaun rasik – Komisaun ba Rekursus Naturais, Agrikultura no Ambiente la haré esbosu lei ne'e ninian. Iha fulan ne'en nia laran, deputadu FRETILIN nian husu bei'beik atu Ministru Rekursus Naturais ka Sekretáriu Estadu atu explika kona ba knaar ne'ebé sira halao kona ba sektor minarai nian, maibé, sira la hatán".

"Governu defaktu ninia komunikadu imprensa rasik hatete sai katak sira halo akordu ho kompañia minarai estranjeiru atu fó asisténsia téknika ba halo esbosu lei nian atu sektor minarai bele hetan benefísiu diak liu. Maibé sira halo akordu sekretu; sira la presiza halo segredu ba ida ne'e, maibé tamba sira halo nonók deit, sosiedade sivil no partes intersadas sektor minarai nian deskonfia sira"

Iha 10 Abril 2008, Prezidenti Ramos Horta husu governu defaktu Gusmão nian atu servisu hamutuk ho FRETILIN atu hetan konsensu nasional ba jestaun minarai no ba ninia rendimentu.

Iha komunikadu imprensa 13 Juñu 2008 La'o Hamutuk, organizasaun importante hosi grupu sosiedade sivil nian, ne'ebé involve a'an fou-foun kedas iha sektor minararai Timor-Leste nian, kritika makás governu AMP tamba prepara nonok deit lei kona ba ANM.

Ne'e mak dokumentu ne'ebé Lao Hamutuk ható ba governu defaktu:
(http://www.laohamutuk.org/Oil/PetRegime/NPAlaw/08RestructIndex.htm)
Lao Hamutuk hatete: "Hosi susesu Governu nian hahú 2002 to 2007, buat ida ne'ebe halo mo'os ita sente orgullu liu, mak bainhira partidu sira se'es hosi buat sira ne'ebé fahe sira hodi hamutuk vota iha Parlamentu ba aprova lei fundu minarai nian. Tenke habelar konsensu ne'e, la'os hamonu fali. Importante involve reprezentantes hosi governu no opozisaun hodi bele hetan estabilidade iha futuru."

José Teixeira hatete: "Iha 2006, ema barak , nasional no internasional sira, mak haklaken makas governu FRETILIN tamba hahú fó lisensa ba esplora ba minarai iha tasi laran tuir mekanism ida ké transparente tebes . Relatóriu Komisaun Independente ba Avaliasaun Konkursu (Tender) publika; publika mo'os sá kompañia mak hetan kontratu no tamba sá ministru deside fó ba sira mak esplora. Hafoin kontratu produsaun fahe ba kompañia no Timor-Leste mo'os publika.

" Ita la tuir ona dalan transparénsia nian, maibé, hili fali dalan sekretu no konfuzu. Ema barak maka husu dala barak ona pergunta importante kona ba konflitu interese, koluzaun no injustisa "

Kontaktu: José Teixeira, tel 7287080

Sem comentários: